Paringsverstoring of feromoonverwarring om paring van vlinders van de eikenprocessierups te voorkomen, blijkt effectief als middel tegen de eikenprocessierups. 
Paringsverstoring met behulp van feromonen is een beproefde methode om plaaginsecten te beheersen. In Zuid-Europa wordt deze methode al jaren toegepast in parken, bossen en openbaargroen om de Dennenprocessierups, Thaumetopoea pityocampa te beheren.
Door feromonen – dit zijn soort specifieke lokstoffen die vrouwtjes van diverse soorten insecten afscheiden om mannetjes te lokken om bevrucht te raken – in de bomen aan te brengen raken de mannetjes vlinders in de war en kunnen de vrouwtjes vlinders niet goed vinden. De vrouwtjes vlinders zullen minder bevruchte eitjes afzetten. Hierdoor zal de populatie rupsen ter plekke verminderen, neemt de overlast af en hoeven er minder nesten verwijderd te worden of mogelijk zelfs geen preventieve bespuiting uitgevoerd te worden.

Bijzonder aan de methode van paringsverstoring is dat het soort specifiek werkt en er geen nadelige neveneffecten op andere dieren, planten of op de volksgezondheid zijn. De toegepaste feromonen hebben alleen effect op de eikenprocessievlinders.

In een eerder project (Hellingman onderzoek en advies samen met BioInnovate, 2020-2021, zie het bericht in Nature Today) is gebleken dat het met specifieke eikenprocessievlinder feromonen, aangebracht in eikenbomen, daadwerkelijk mogelijk is om paring van eikenprocessievlinders sterk te beperken of zelfs te voorkomen.
Voor de paringsverstoring is een speciale feromoonformulering gebruikt. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) heeft voor producten met feromonen en lokstoffen beleid geformuleerd. Zodra een lokstof wordt gebruikt om de populatie van plaagdieren of insecten te verkleinen, dan is een toelating als biocide nodig. Voor deze proef heeft het Ctgb proefontheffing verleend. Voor de eikenprocessierups worden de feromonen speciaal voor het project geproduceerd. Het is niet commercieel verkrijgbaar en heeft een andere samenstelling dan de feromonen om de vluchten van de mannetjes van de eikenprocessierups te monitoren.

Toepassing met Pherolauncher

De toedieningsmethode uit het voorgaande project was effectief, maar te omslachtig en te tijdrovend. In dit vervolgonderzoek wordt gekeken of het mogelijk is om de feromonen via feromooncapsules aan te brengen door gebruik te maken van de paintball techniek.
Naast de toepassingstechniek zal ook de samenstelling en dosering van de feromoonballetjes onderdeel van het toepassingsonderzoek zijn.

Toepassing met Pherolauncher

Onafhankelijk

De onderzoekers en uitvoerders in het project hebben geen commerciële belangen in de producten die worden beproefd. Het belang van de onderzoekers en uitvoerders is het testen van de methode feromoonverwarring op de eikenprocessierups om zo tot een methode te komen met minimale milieubelasting. Indien de resultaten positief zijn, dan is het aan commerciële partijen in de markt, niet zijnde de betrokken onderzoekers en uitvoerders, om toelating als biocide aan te vragen en na toelating de producten op de markt te brengen.

Doel

Doel van dit project is:
• Het verminderen van de populatie eikenprocessierupsen om overlast voor mens en dier tot een minimum te beperken zonder nadelige neveneffecten op mensen, andere dieren, planten of het milieu.
• Het testen van de inzet van feromoonverwarring voor paringsverstoring van de eikenprocessievlinders. De feromooncapsules worden met behulp van de Pherolauncher (lijkt op een paintball geweer) aangebracht;
• Het beoordelen van de praktische en financiële haalbaarheid van de feromooncapsule techniek.

Resultaat

De resultaten worden gemeten aan de hand van:

• Monitoring van EPR nesten in de bomen in 2022 en 2023, door registratie van het aantal aangetroffen nesten en de nestgrootte tijdens inspecties op de behandel- en referentielocaties;
• Monitoring van de vlinders met behulp van feromoonvalonderzoek in 2022.
De vangsten in de vallen betreffen mannetjesvlinders van de eikenprocessierups die worden gelokt door het feromoon in de vallen. Dit geeft een indicatie van de verwachte plaagdruk eikenprocessierupsen klik hier voor meer informatie.
• Inspecties op de aanwezigheid van grondnesten. Rupsen in grondnesten kunnen in diapauze verkeren en op een ander moment dan de rupsen in de bomen, hun ontwikkelingscyclus afmaken. Rupsen uit grondnesten kunnen zo de impact van de aangebrachte feromonen missen, waardoor er bij een deel van de aanwezige populatie eikenprocessievlinders geen gehele paringsverstoring optreedt.
• Tevens worden eikenprocessierupsen uit grondnesten en boomnesten en vlinders verzameld ten behoeve van DNA-analyse. Doel hiervan is vast te stellen of er sprake is van een sub soort eikenprocessierups in Nederland (Thaumetopoea processionea pseudo solitaria).

De eindrapportage verschijnt in november 2023, deze zal aan de deelnemende provincies en gemeenten worden gepresenteerd. Via artikelen en publicaties zullen de resultaten naar buiten worden gebracht.

Samenwerkende partijen

Het onderzoek naar feromoon verwarring is geïnitieerd door Hellingman onderzoek en advies B.V. in samenwerking met professor Teun Dekker van de Swedish University of Agricultural Sciences / BioInnovate die al jaren aan de feromoonverwarringstechniek werkt binnen uiteenlopende gewassen. Vanwege de hoopvolle resultaten van het feromoon verwarring onderzoek in 2020 en 2021 is besloten om op grotere schaal het onderzoek voort te zetten. Vanwege de expertise op het gebied van eikenprocessierups en het beschikbare netwerk is Terra Nostra aangesloten bij het project ten behoeve van de wetenschappelijke ondersteuning en ondersteuning in de praktische uitvoering.
Het vervolgproject feromoonverwarring 2022-2023 is door vele gemeentes en provincies omarmd en gefinancierd, waardoor een uitgebreid onderzoek gedurende twee jaar op 10 locaties zal plaats vinden. Het onderzoek vormt ook het Master afstudeeronderzoek van een student van de afdeling Plant Protection Biology, Entomology and Evolutionary Biology aan de Swedish University of Agricultural Sciences.
Deelnemende provincies en gemeentes
• Provincie Gelderland
• Provincie Overijssel
• Provincie Utrecht
• Provincie Drenthe
• Gemeente Almere
• Gemeente Apeldoorn
• Gemeente Arnhem
• Gemeente Coevorden
• Gemeente Deventer
• Gemeente Emmen
• Gemeente Hengelo
• Gemeente Ooststellingwerf
• Gemeente Rotterdam
• Gemeente Utrecht